17 Nisan 1869'da İmparatorluğun Avrupa toprakları üzerinde "Rumeli (Şark) Demiryolları'nın kurulması için, Avrupalı yahudi kapitalist Banker Baron Hirsch'e (okunuşu: HİRŞ) Bosna'dan geçerek direk ve yan hatlarla, Edirne, Filibe, Enez, Burgaz ve Selanik'e uğramak üzere, Dersaadet'ten Sava nehri hududumun bir noktasına kadar demiryolu inşaası ve işletme imtiyazı 99 yıllığına verilmiştir.

1869'da anlaşma imzalanmasına rağmen imtiyaz hakkı 1876 yılından itibaren başlatılmıştır. 1871-1874 yılları arasında Hirsch tarafından inşaa edilen yollar, tatminkâr olmamış ve devlet kademelerinde huzursuzluklar yaratmıştır.

Yakın tarihimizde eserleri silinmeye yüz tutmuş olan Şark (Rumeli) Demiryolları anlaşması Osmanlı İmparatorluğunda bilgisizlik ve entrikaya dünyaca örnek gösterilen bir eserdir.

Rumeli (Şark) Demiryollarının yapımı için anlaşmalar ve sonrasındaki olaylara dönecek olursak, Hükümet Avrupa'ya dönemin Bayındırlık Bakanı bulunan Suriyeli Katolik Davut Paşa'yı 1869 yılı başlarında bu demiryollarının yapımını üstlenecek bir müteahhit veya firma grupları bulmaya gönderdi.

Fakat tamtakır olan Osmanlı Hükümeti hazinesi karşısında ciddi bir müteahhit çıkmıyordu. Davut Paşa öyle bir müteahhit arıyordu ki hazinenin tamtakır olmasına rağmen bu işi becersin. Avrupa'nın teşebbüslerinde cüretkârlığıyla bilinen bankerlerden Baron Hirsch bu işi ele almak istedi ve 2000 Km. lik yolun inşaat ve işletmesi imtiyazını km. başına 22.000 Frank garanti ile aldı. (17 Nisan 1869)

Her tarafı o zaman için feci bugün için gülünç maddeleri içeren anlaşmaya göre Devlet bu hatların inşası için kasasından bir şey vermeyecekti. Ancak her km. için inşa masrafı 2000 frank kabul edildi.

Devlet bunu borçlanarak 99 yılda ödeyecekti. 22.000 Frank'lık garanti kilometreye vurulunca Devlet bunun 14.000 Frankını ödeyecek 8000 Frankı da işletme hakkı olarak Baron Hirsch tarafından temin edilecekti.

Anlaşma yapılmış ve Baron Hirsch'e göre mükemmel bir av elde edilmişti. Hemen bu avın nakite çevrilerek temini gerekiyordu. Hâlbuki şekle göre sermayeyi Baron Hirsch temin edecekti. Fakat hiç te öyle olmamış Baron Hükümet kanadından bu işlerle ilgili kişileri bilerek veya bilmeyerek kendi kurnazlığına alet etmiş ve bu iş için ikramiyeli bir tahvil çıkarmış, zamanın Bayındırlık Bakanına bir mektup yazarak bu tahvillerin Fransa ve Avusturya'da Osmanlı Hükümetinin garantisi ile satılması için izin istemişti.

Halbuki Baron Devlete yılda belli bir parayı ödemeyi kabul etmişti ve sermayeyi de kendisinin temin etmesi gerekiyordu. Kaldı ki bu ülkelerde tahvil satışı için Baron'un aracılığına da hiç gerek yoktu. Baron burada dalavere ve entrikalarına iyice kuvvet vererek sermaye tenini için 400 Frank değerinde 1.980.000 tahvil çıkardı.

Her tahvilin 12 Frank yani % 3 faizi olduğu gibi 600.000 Franka kadar çeşitli ikramiyeler vardı. İnşaa ettiği ve edeceği hatlar için çıkarılan ve devletin borcu haline soktuğu, 400 Frank lak bu tahvilleri 128,50 Franka yani 200.000 Franka satılmasını, taahhüt ettiği her kilometre için 500 tahvil alacağı yerde 1555 adet tahvil almış ve bu suretle her kilometre için devleti 622.000 Frank borca sokmuştur.

Bu miktar o zamanın parasıyla 28.000 altın lira eder ki, devletin şark hattının her kilometresine bugünkü para ile harcadığı miktar, yaklaşık olarak 5.600.000.000 TL. sına karşılık gelir. Şu anda yeni yapılan bir hattın kilometre yapım fiyatı olan miktar, ise yaklaşık 3.215.000.000.TL. Buradaki kıyaslamayı siz okurlara bırakıyoruz.

Devamı haftaya…