Daha sonra Haydarpaşa yine Hint Yolunun başlangıç noktası olacaktır. Bu yolun inşaatında, kapının anahtarını ellerinde tutmak sebebiyle de olsa, bu iki orta Avrupa devleti bizi tutacaklardır.

Onların yardımını istemeliyiz. Fransızlar için aynı şeyi söyleyemeyiz. İstanbul ve Boğazlarda hakimiyetimizin devamı, onları iki Germen devletini ettiği kadar alakadar etmez. Mutram Efendinin entrikaları sayesinde Beyrut- Havran hattının uzatılmasında imtiyazı elde ettiler. Belki daha sonra Mezopotamya'yı katedecek hattı inşa ederler, bu suretle Hint yolu da açılmış olur.

"Anadolu Demiryolu inşaatının İmtiyazını, Alman bankasına verdiğimde, sırf siyasi sahada Alman imparatorluğunun müzaheretine mazhar olabilmek için, uygun olmayan şartlarla bağışladığımı söyleyerek beni tenkit ettiler. "

Bu anlaşmada kilometre başına tarafımızdan taahhüt edilen miktar hakikaten çok yüksektir. Fakat demiryolunun iflas edeceğine dair buyrulan keramet doğru çıkmamıştır "Son yıllık rapora göre (1899) gelirlerle, masraf muvazenesini bulmuştur. Pek yakın zamanda kilometre başına tahattüt ettiğimiz miktara da lüzum kalmayacağını ümit edebiliriz.

"Hiç de fena muhasip değilimdir. Şahsî hesaplarım da bunu ispat eder. Anadolu demiryolunun yalnız Alman Bankası için değil, bizim için de fevkalade bir iş olduğuna kaniyim. Almanlar bazı riskleri göze aldıklarına göre kazançtan faydalanmaları da tabiidir; buna rağmen aslan payı bize kalmaktadır."

Alınan raporlardan, demiryolunun geçtiği mıntıkalarda, zenginliğin günden güne arttığı anlaşılmaktadır. Bu suretle Müslüman muhacirleri (Avrupa'dan hicret eden Müslümanları) yerleştirmek için çok müsait arazi elde etmiş olduk. Anadolu demiryolunun geçtiği vilayetlerden elde edilen hasılatın toplamı 500.000 TL'na yükselmiş, buna mukabil kilo­metre başına ödenen garanti 150.000 TL. erişmiştir.

Söylendiğine göre yolcu sayısı oldukça yüksektir. Fakat mühim olan mal naklidir, ben asıl buna ait rakamları açık bir delil telâkki etmekteyim. Eskiden nakliyat deve sırtında yapılırken bir ton buğdayın Eski- şehirden, Haydarpaşa'ya nakli 300 Kuruş'a (60 Fr) mal olurdu; şimdi 70 Kuruş'a (14 Fr) gelmektedir.

Eskiden memleketin iç taraflarında yetişen mahsul nakledilemediğinden, yetiştiği yerde telef olurdu. Bu sebeple de köylü, yaşadığı yerin civarında, hemen satabileceği yerlerin ihtiyacına göre ekerdi. Bugün ucuz nakliyat sayesinde, çiftçi mahsulünü satabileceğinden emin olduğu için, ektiği miktarı arzu ettiği kadar artırabilecek vaziyettedir.

Anadolu hattının çok iyi teşkilatlandırıldığı, istasyonlara yakın yerlerde mütemadiyen hububat depoları yapıldığı söyleniyor. Bu hat ümit edildiğinden çok daha evvel tatmin edici neticeler vermiştir. Her şey bu kadar muvaffakiyetle neticelendiği için Allaha şükretmeliyiz. İlerliyoruz, hatta çok süratle ilerliyoruz!

Bunu inkar etmek için kör olmak icap eder!" Sultan Abdülaziz Han zamanın- da yapımı planlanan hatların çoğunluğunun gerçekleştirilebilmesi Sultan II, Abdülhamit Han zamanında onun çabalarıyla bir rüya olmaktan çıkmıştır. Bu hatların Anadolu, Bağdat ve Hicaz bölümleri ile ilgili geniş sayısal bilgilerini gelecek sayımızda ele alacağız.

Sürecek.