Eğitim; evrenin, yerkürenin, yaşam sistemlerinin ve bilincin hikâyesini bilmek, bu hikâyede insanın rolünü tanımak olarak tanımlanabilir. Eğitimin öncelikli amacı ise, kişilerin bu geniş anlam içindeki rollerini yerine getirebilmelerini sağlamaktır (Langford, 1999). 1
Yeni bir bin yıla adım attığımız şu günlerde artık roller değişmektedir. Farklı bir dünya düzeni, küreselleşme, dünyaya açılma, yeniden yapılanma gibi değişme ve gelişmelerden söz edilirken; bu değişime ayak uydurabilmek için eğitim yoluyla yetiştirilecek bireylerin de araştıran, sorgulayan, problem çözebilen, kritik düşünebilen, öğrenmeyi öğrenen, bilgiyi üretebilen, yaratıcı, esnek, teknolojiden faydalanabilen, düşündüklerini kolayca ifade edebilen, takım çalışması yapabilen... özelliklere sahip olmaları beklenmektedir.
Bu özellikleri geliştirmede önemli bir fonksiyonu olduğu kabul edilen öğretmenlerin de değişme ve gelişmeleri anlayabilen, yorumlayabilen, etkililik ve kalite gibi değer ve davranışları özümseyen bireylerden oluşması, eğitim hizmetlerinde kalitenin sağlanması açısından önemli bir beklentidir.
Etkili öğretmenler; "düşünen, soru soran, eleştiren, gelişme ve yeniliklere açık, kendini sürekli yenileyen, mesleğini seven kişilerdir" (Kavcar, 1999). 2
Bu niteliklere sahip etkili öğretmenlerin yetiştirilebilmesi için de, onları yetiştiren öğretim elemanlarının öncelikle söz konusu niteliklere sahip olması gerekmektedir.
Çünkü öğretmen özelliklerinin büyük ölçüde kendisini yetiştiren öğretim elemanlarının özelliklerine bağlı olduğu düşünülmektedir.
Öğretmenlerin bireysel özellikleri davranış yoluyla dışa vurulmakta ve öğretmenler değişen derecelerde sahip oldukları davranışları farklı şekillerde sergilemektedirler.
Örneğin, öğretmenlerin coşkulu olmaları, öğrencilere sevecen davranmaları, güvenilir olmaları, öğrencilerini yüreklendirip desteklemeleri, uyumlu olmaları etkili öğretmenlik davranışlarıdır. Coşkulu, neşeli öğretmenler kendilerine güvenilebileceğini, yaptıklarından haz aldıklarını, öğrencilerine güvendiklerini ve onlara saygı duyduklarını gösterirler (Cuickshank, 1995). 3
Bu tür davranışlara sahip öğretmenler de, öğretim sürecinde etkili bir izlenim oluşturup, öğrenciler ile olumlu ilişkiler kurarak öğretici kişiliklerini en üst noktaya kadar taşıyabilmektedir. Yapılan araştırmaların hemen hepsi, öğretmen etkililiğinin öğrenci başarısı ve tatmini ile yakından ilişkili olduğunu göstermektedir.
Eğitim sisteminin temel ögesi öğretmenlerdir ve sistemin başarısı öğretmenlerin sahip oldukları özellikler ile yakından ilişkilidir.
Etkili öğretmenler genel kültür açısından yeterli, alanlarında gerekli bilgi ve becerilere sahip ve ayrıca öğretmenlik meslek bilgi ve becerisi ile de donanmış öğretmenler olarak kabul edilmektedir.
Öğretmenlik mesleği için öncelikle alan bilgisine sahip olunması şarttır. Alan hâkimiyeti ile birlikte genel kültürde de kendisini yetiştirmiş ve öğrencilerin bu yönde yetişmesine katkı sağlayan niteliklere sahip olunması da kaçınılmazdır.
Öğrenciler, etkili öğretmen tanımını yaparken, öğretmenlerin genel öğretim yeterliliklerine de büyük değer vermektedirler. Çeşitli öğretim stratejilerini uygulamayı ve bunları yaparken de iletişimi iyi kullanmayı etkili öğretmen davranışları içerisinde değerlendirmektedirler.
Öğretmen öğrencileri öğrenmeye hazırlarken, kazandırılmak istenilen davranışlarla ilgili olarak öğrencilere hangi yöntem, strateji, araç gereç kullanarak bilginin nasıl aktarılacağına ilişkin doğru karar vermelidir.
Belirtilen bu özelliklerin yanında, etkili öğretmenler girişken, dostça davranan, sabırlı, hassas, iyi huylu, neşeli ve öğrencilerine arkadaşça davranan öğretmenlerdir.
"Öğretmenlerin öğrencileri ile olan dostça ve iş birliğine dayalı yaklaşımları öğrenciler tarafından önemli görülmektedir. Samimiyet, coşkululuk ve hevesliliğin öğrencilerin tutum ve başarıları ile yakından ilişkili olduğuna dair çeşitli araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmaların sonucunda öğrenciler ile dostça anlaşan öğretmenlerin coşkulu ve hevesli davrandığı, etkili bir ses tonu kullandığı, dikkat çekici jestler ve anlaşılır kelimeler seçtiği görülmüştür. Bu davranışlara sahip öğretmenler öğrencilerin fikir ve sorunlarına karşı olumlu yaklaşmakta, onlar ile daha rahat diyalog kurabilmektedirler." (Woolfook, 1990). 4
Zira 21. yüzyıl bilgiyi kullanma çağıdır. Bilgiyi kullanabilmek için de işi "davranış değiştirmek" olan öğretmenlerin zamana göre, kendilerini değiştirmeleri, alanlarına hâkim olmaları ve genel kültürlerini geliştirmeleri, bunu öğrencileri ile paylaşmaları eğitim hizmetlerinin kalitesini etkileyen temel göstergeler olacaktır.
KAYNAKÇA
1-) Langford, D. P. (1999), Eğitimde Kalite Yönetimi, KalDer Yayınları (Çev:MeltemSüngür), No:20. İstanbul.
2-) Kavcar, C., (1999), "Nitelikli Öğretmen Sorunu", Eğitimde Yansımalar: V. 21. YüzyılınEşiğinde Eğitim Sistemi Ulusal Sempozyumu. Ankara.
3-) Cruıckshank, D., Baıner. D., Metcalf. K (1995) The Act of Teaching. Mcgraw-Hill, Inc.
4-) Woolfolk, A. E. (1990), Educational Psychology. Allyn and Bacon.
